Opis

Chile to kraj ciągnący się na długości 4300 km w Ameryce Południowej, od Peru do Cieśniny Magellana, wąski, a przy tym wręcz oszałamiający różnorodnością pejzaży - od malowniczej, ale niemal całkowicie jałowej pustyni Atakama na północy, przez Dolinę Środkowochilijską ze stołecznym Santiago, porośnięte bujną roślinnością pojezierze, aż po lodowcowe krajobrazy leżącej na południu Patagonii. W ciągu zaledwie kilku godzin można przenieść się z ośnieżonych andyjskich stoków na słoneczne nadoceaniczne plaże. Wielu Chilijczyków to potomkowie przybyszów z Europy, ale mimo znacznej liczby imigrantów tradycje rdzennych mieszkańców są żywe do dziś. Na północy żyją Indianie z plemienia Ajmarów, uprawiający ziemię u podnóży Andów i hodujący alpaki oraz lamy na altiplano. Na południu kraju wciąż żyją potomkowie dzielnych Indian Araukanów, którzy w XIX w. długo opierali się chilijskiej ekspansji. Poszukiwacze przygód z pewnością docenią zalety Wyspy Wielkanocnej (Rapa Nui), słynącej z monumentalnych kamiennych posągów, oraz jednej z wysp Juan Fernández, gdzie wśród wspaniałej roślinności żył niegdyś Alexander Selkirk - szkocki rozbitek będący pierwowzorem Robinsona Crusoe. Geografia i klimat Na terytorium Chile rozciągającym się na powierzchni 800 tys. km˛ znajdują się skaliste szczyty Andów, pokryte śniegiem wulkany, szerokie doliny rzeczne i głębokie wąwozy, jałowe pustynie, skute lodem fiordy, ciemnobłękitne lodowce, turkusowe jeziora, piaszczyste plaże i kamieniste przylądki. Na jednym krańcu Chile leży tropikalna Arica, na drugim subarktyczna Punta Arenas. Średnia szerokość kraju wynosi 200 km. Najwyższe szczyty sięgają 6000 m n.p.m. Chile rości sobie prawa do mniej więcej takiej samej części Antarktydy, jak Argentyna i Wielka Brytania. Kraj dzieli się na 13 jednostek administracyjnych, ponumerowanych w kolejności z północy na południe; swego numeru nie ma jedynie Okręg Stołeczny Santiago (Región Metropolitana de Santiago). Regiony Tarapacá i Antofagasta tworzą Wielką Północ (Norte Grande), której przeważającą część stanowi niegościnna pustynia Atakama. Regiony Atacama i Coquimbo to tzw. Mała Północ (Norte Chico), bogata w surowce naturalne, porośnięta gęstymi krzewami i z rzadka lasami. Za rzeką Aconcagua rozciąga się żyzna środkowa część Chile z Doliną Środkowochilijską, na której leży Santiago, port Valparaíso oraz większość zakładów przemysłowych. Tutejszy klimat przypomina śródziemnomorski, z ciepłym i suchym latem oraz łagodną, deszczową zimą. Na południe od Concepción płynie rzeka Bío Bío, stanowiąca w XIX w. granicę między Chile a terytorium Araukanów. Na południe od Temuco rozciąga się Los Lagos, malownicza kraina jezior sąsiadująca z ośnieżonymi wulkanami, w sporej części wciąż aktywnymi. Porośnięta gęstym lasem Chiloé, największa wyspa w całości należąca do Chile, położona na południe od Puerto Montt, kusi turystów długim wybrzeżem. Jej stali mieszkańcy utrzymują się z plonów zbieranych na licznych niewielkich farmach. Na wyspie panuje morski klimat, a deszcze padają przez cały rok. Na chilijską część Patagonii składają się regiony Aisén i Magallanes. Lato jest tu chłodne, ale zima względnie łagodna, podobnie jak w Ziemi Ognistej, którą Chile dzieli z Argentyną. Andy ciągną się przez teren całego kraju. Widniejące na północy stożki wulkaniczne przekraczają 6000 m n.p.m., podobnie jak potężna ściana skał osadowych i wulkany na wschód od Santiago. Na południe od rzeki Bío Bío andyjskie szczyty nie tworzą już tak jednolitego masywu. Główne atrakcje, przyroda Wszystkie chilijskie krainy geograficzne - północne pustynie, położone na dużych wysokościach stepy, wyrastające niemal pionowo góry, lasy górskie i subpolarne oraz długie wybrzeże - obfitują w typowe dla nich gatunki zwierząt i roślin. Dla ich ochrony stworzono cały szereg parków narodowych, administrowanych przez rządową organizację Corporación Nacional Forestal (Conaf). Góry północy to ojczyzna wigonia (wikunii) - zagrożonego wymarciem gatunku lamy, żyjącego głównie w parku narodowym Lauca - oraz ogromnych kolonii flamingów, występujących zwłaszcza w okolicach San Pedro de Atacama. Na wybrzeżu Pacyfiku w pobliżu obszarów pustynnych spotyka się pelikany, pingwiny, wydry i lwy morskie. Andyjską część kraju Araukanów porastają wielkie lasy araukarii, cyprysów i buków, dominujące w kilku parkach narodowych. Na południowych krańcach Chile leży park narodowy Torres del Paine, wpisany na listę rezerwatów biosfery UNESCO, w którym występują m.in. dzikie patagońskie lamy gwanako. Miasta Santiago - rozległa stolica Chile składa się w rzeczywistości z kilku miast. Właściwe Santiago, położone wokół miasta z czasów kolonialnych, otoczone jest 31 comunas zbudowanymi w różnych okresach, które zlały się w jedno megamiasto. Punta Arenas to jedno z najbardziej interesujących miast Patagonii. Panuje tu atmosfera przełomu wieków dzięki pałacom i innym budowlom z okresu boomu wełnianego, położonym na zachodnim brzegu Cieśniny Magellana. Valparaíso - kolonialna polityka gospodarcza hamowała rozwój miasta, ale wkrótce po uzyskaniu niepodległości zaczęli się w nim osiedlać zagraniczni kupcy, tak że w 1822 r. pewien podróżny napisał, iż przybysz odnosi wrażenie, że trafił do osady brytyjskiej. Vińa del Mar Vińa del Mar, nazywana powszechnie Ciudad Jardín (miasto-ogród), jest głównym nadmorskim kurortem Chile. Pozycję tę zdobyła wraz ze zbudowaniem linii kolejowej z Santiago do Valparaíso i utrzymuje ją, mimo że wody oceanu w tym miejscu są zimne. Spływ Bío Bío Spływ rwącą rzeką Bío Bío nie ma sobie równych w całej Ameryce Południowej. Niestety, planuje się przegrodzenie rzeki tamami, co zagraża zarówno spływom, jak i Indianom Pehuenche, którzy stracą źródło utrzymania. Kuchnia Chłodne wody Prądu Humboldta obfitują w doskonałe ryby i skorupiaki, a z ogrodów, pól i pastwisk środkowego Chile pochodzą wspaniałe produkty żywnościowe, w tym mięso. Niestety, najbardziej wykwintna kuchnia chilijska jest zbyt droga jak na kieszeń niezamożnego turysty. Najobfitszym posiłkiem jest obiad. Zestawy dań, które w tańszych restauracjach są niemal identyczne, składają się zwykle z cazuela (rosołu z ziemniakami lub kukurydzą oraz wołowiną lub kurą), drugiego dania z ryżu z wołowiną lub kurczakiem oraz skromnego deseru. Na obiad często też jada się fasolę (porotos). Smakowitym i sycącym daniem jest pastel de choclo, rodzaj zapiekanki z kukurydzy z warzywami, kurczakiem i wołowiną. Największe typowe danie to lomo a lo pobre - ogromny plaster wołowiny z dwoma smażonymi jajkami na wierzchu, posypany frytkami (uwaga na cholesterol!). W parrillas, podobnych do argentyńskich, podaje się najczęściej wołowinę przygotowywaną na wiele sposobów. Innym popularnym daniem jest kurczak z ryżem (pollo con arroz). Chilijskie owoce morza należą do najlepszych na świecie. Regionalnym daniem na Chiloé i w Patagonii jest curanto - pożywny gulasz z ryb, skorupiaków, kury, cielęciny, wołowiny i ziemniaków. Do najpopularniejszych zup należą sopa de mariscos (z owoców morza) oraz cazuela de mariscos, która bardziej przypomina gulasz. Zupa rybna nazywa się sopa de pescado, a paila marina to gęsta potrawa z ryb i warzyw. Warto spróbować chupe de congrio (gulaszu z węgorza morskiego) i w miarę możliwości chupe de locos - gulaszu z duszonych skorupiaków gotowanych w gęstym sosie z masła, tartej bułki, żółtego sera i korzeni. W żadnym wypadku nie należy zrezygnować z odwiedzania restauracji na targach w Iquique, Concepción, Temuco i Puerto Montt, ale trzeba dopilnować, aby skorupiaki były dobrze ugotowane.Chilijczycy uwielbiają potrawy mięsne, ale jaroszy nie uważa się tu już za wariatów. W Santiago wegetarianin znajdzie wiele możliwości zaspokojenia głodu, a w każdym mieście jest targ owocowo-warzywny. Wina i winnice Obszary uprawy winorośli rozciągają się od Copiapó na Małej Północy aż po Bío Bío. Duża liczba odmian oraz zróżnicowanie ukształtowania powierzchni decydują o ogromnej różnorodności gatunków wina. Winnice z regionu Atacama specjalizują się w produkcji pisco, ale wytwarzają też niewielkie ilości win białych i musujących. Obszar zwany zona de regadío (strefa nawadniania), leżący w środkowym Chile, produkuje głównie cabernet i inne wina czerwone, ale teren przeznaczony pod uprawę winorośli wciąż się powiększa. W strefie przejściowej Maule wina czerwone ustępują białym, a w dorzeczu Bío Bío wionorośl uprawia się od niedawna. Dalej na południe jest to już przedsięwzięcie zbyt ryzykowne. Ludność Ponad 30% spośród 14,8 mln obywateli Chile zamieszkuje wielkie Santiago, czyli stolicę wraz z rozległymi przedmieściami. Około 75% żyje w środkowej części Chile, obejmującej zaledwie 20% powierzchni kraju. Ponad 80% ludności stanowią mieszkańcy miast, jednak na południe od rzeki Bío Bío przeważają wsie. Ponieważ większość Chilijczyków to Metysi, przynależność klasowa jest istotniejsza od rasowej. Na dawnych terenach Araukanów, zwanych La Araucanía, wciąż żyje duża społeczność tej grupy narodowościowej. Północ ciągle zamieszkują ludy Ajmarów i Atacameńo, uprawiające terasy przedgórza Andów i wypasające na altiplano lamy i alpaki. Po 1848 r. w leżącym na południu Los Lagos osiedliło się wielu imigrantów z Niemiec. Później pojawili się przybysze z Francji, Włoch, Jugosławii (zwłaszcza w Ziemi Ognistej i Magallanes) oraz z Palestyny. Polacy w Chile Pierwsi Polacy przybyli do Chile w pierwszej połowie XIX w. Najsłynniejszym spośród nich był geolog i mineralog Ignacy Domeyko (1802 - 1888) - filomata, przyjaciel Mickiewicza (postać Żegoty w III części Dziadów). Jako twórca podstaw eksploatacji chilijskich bogactw naturalnych i jeden z organizatorów tutejszego szkolnictwa wyższego, uznawany jest za osobę niezwykle zasłużoną dla cywilizacyjnego rozwoju kraju. Jego imię nosi jedno z andyjskich pasm górskich oraz leżące poniżej miasto. Obecnie Polonia chilijska liczy kilkaset osób mieszkających głównie w Santiago i skupionych w Zjednoczeniu Polaków w Chile (Unión Polaca de Chile), Casilla 261, Santiago. Społeczeństwo i obyczaje Ponieważ europejskie wpływy w Chile są stosunkowo duże, kraj ten wydaje się europejskim turystom o wiele mniej egzotyczny niż inne państwa Ameryki Łacińskiej. Chilijczycy są niesłychanie gościnni i chętnie zapraszają zagranicznych gości do swych domów. Indianie mogą być jednak nieufni w stosunku do obcych przybyszów, chociaż zazwyczaj są uprzejmi i mili. Podróżni powinni jednak zachować ostrożność i np. nie fotografować w zbyt natarczywy sposób Araukanów ani Ajmarów w innych sytuacjach niż imprezy publiczne, takie jak parady czy pokazy tańca. Język Oficjalnym językiem Chile jest hiszpański, ale wciąż używa się także niewielkiej liczby języków indiańskich. Na północy ponad 20 tys. Indian mówi w ajmara, natomiast na południu około 400 tys. osób posługuje się językiem araukańskim, a 150 tys. - spokrewnionym z nim huilliche. Około 2200 osób porozumiewa się w rapanui - polinezyjskim języku z Wyspy Wielkanocnej.