Opis

Czarnogóra zajmuje obszar 13 812 km2, czyli jest nieco mniejsza od województwa lubuskiego (a dwa i pół razy mniejsza od mazowieckiego). Stolicą kraju jest Podgorica (159 tys. mieszkańców), w latach 1946-1992 nosząca nazwę Titograd (na cześć Broza-Tity). Czarnogóra graniczy z Chorwacją (granica o długości 14 km), Bośnią i Hercegowiną (225 km) i Albanią (172 km). Wewnętrzna granica z Serbią i Kosowem ma długość 203 km. Nazwa Czarnogóry dobrze oddaje ukształtowanie powierzchni kraju - oprócz wąskiego pasa nadmorskiego i niewielkich obszarów nizinnych w dolinach rzek i wokół Jeziora Szkoderskiego są tu tylko wyżyny krasowe i góry (kilka odrębnych pasm Gór Dynarskich). Dlatego niektórzy Czarnogórcy twierdzą, że ich kraj nie jest wcale taki mały - trzeba by go tylko "wyprasować". Najwyższy szczyt to Bobotov kuk (2525 m n.p.m.) w masywie Durmitor. Górskie rzeki wyżłobiły głębokie kaniony - najsłynniejsze to kanion Tary (1300 m głębokości) i kanion Moračy. W południowo-wschodniej części kraju, na granicy z Albanią leży Jezioro Szkoderskie (391 km2), największe na Półwyspie Bałkańskim. Wysokie, surowe góry Czarnogóry stromo opadają ku morzu, nad którym rozciąga się szeroki na kilka kilometrów pas wybrzeża. Dobrze rozwinięta linia brzegowa liczy 293 km. Największą zatoką jest Boka Kotorska. Aż 73 km czarnogórskiego wybrzeża to plaże, na ogół piaszczyste. Najsłynniejsza z nich, pokryta drobnym piaskiem Velika plaza koło Ulcinja, ma ok. 13 km długości i do 60 m szerokości. Pod względem krajobrazowym Czarnogórę można śmiało nazwać jedną z najpiękniejszych krain w Europie. Jak nazwa wskazuje, niemal w całości pokrywają ją góry, zwykle wyższe i bardziej alpejskie od chorwackich. Dlatego prawie każda droga jest tutaj widokowa. Od północy wybrzeże Czarnogóry zaczyna się słynną, niezwykle malowniczą Boką Kotorską - największą zatoką na Adriatyku, otoczoną przez wysokie góry. Dalej na południe rozciągają się łagodne zatoki ze wspaniałymi piaszczystymi plażami (największa ma 13 km długości). W parze z piękną przyrodą idzie bogata spuścizna kulturalno-historyczna: wybrzeże jest pełne bajkowych średniowiecznych miasteczek (Kotor, Budwa, Sveti Stefan, Ulcinj), szczyty wzgórz zajmują ruiny weneckich i tureckich zamków (Haj Nehaj), a w cieniu piniowych zagajników kryją się stare prawosławne monastyry. Do tego trzeba dodać bezinteresowną życzliwość mieszkańców, dla których obecność coraz liczniejszych obcokrajowców świadczy o tym, że ich kraj wraca do normalności. Czarnogóra jest też miejscem, gdzie Wschód spotyka się z Zachodem. Często w jednej niewielkiej miejscowości stoją i kościół, i meczet (a nawet synagoga), a specyficzna atmosfera wąskich i stromych uliczek daje przedsmak Orientu. Potwierdzeniem tego zróżnicowania jest funkcjonowanie dwóch alfabetów: łacińskiego i nieco rzadziej spotykanej cyrylicy. Odnośnie Czarnogóry można spokojnie zastosować hasło, które do niedawna dotyczyło Chorwacji (ale przestało już być adekwatne): "Przyjedź tu, zanim powrócą tłumy".Kiedy jechać? Szczyt sezonu turystycznego w Czarnogórze to lipiec i sierpień. Dobrym pomysłem jest podróż do Czarnogóry w maju, czerwcu lub we wrześniu, a nawet w październiku, który na ogół jest ciepły, a temperatura morskiej wody oscyluje wokół 21°C. Zimą raczej nie warto się tu wybierać, bo większość hoteli jest zamknięta lub nieogrzewana. Wybrzeże Czarnogóry ma klimat śródziemnomorski, natomiast już za przybrzeżnymi górami panuje klimat kontynentalny. Nad morzem przeciętne temperatury w lipcu wahają się od 23,4 do 25,6°C. Lata są zwykle długie i suche, a zimy krótkie i łagodne. Słonecznych dni w roku jest średnio 240, deszcz pada prawie wyłącznie w zimnych porach roku (deszczowe lato 2002 r. było pod tym względem wyjątkiem). Na nadmorskich zboczach gór wokół Boki Kotorskiej notowane są wówczas największe w Europie opady, ok. 5000 mm rocznie. Śnieg na wybrzeżu to wielka rzadkość. W centralnej części Czarnogóry przeciętne temperatury lipca są nawet nieco wyższe niż na wybrzeżu: 26,4°C w Podgoricy i 25,4°C w miejscowości Danilovgrad. Czasami w okolicach Podgoricy, uważanej za najcieplejsze duże miasto na terenie dawnej Jugosławii (średnia roczna temperatura powietrza 15,5°C), zdarzają się 40-stopniowe upały. Zimy są łagodne - przeciętne temperatury stycznia to ok. 5°C, choć zdarza się, że słupek rtęci spada do 10° poniżej zera. Zupełnie inny klimat panuje w górach, gdzie na niewielkim obszarze występują duże wahania opadów i temperatur. Lato w górach jest umiarkowanie ciepłe, a zima chłodna i śnieżna. W masywie Durmitor leży czasami nawet 5 m śniegu; w wysokich górach oddalonych od wybrzeża nie topnieje on często przez cały rok.Główne atrakcje, warto zobaczyć Przez tydzień można zwiedzić znaczną część czarnogórskiego wybrzeża: zabytkowe miasta Herceg-Novi, Kotor, Budvę, miejscowości wzdłuż Boki Kotorskiej oraz Sveti Stefan. Z Budvy warto pojechać do dawnej stolicy, położonego w górach Cetinje, i wybrać się na wycieczkę na górę Lovćen. Dobrzy kierowcy o mocnych nerwach mogą pokusić się o zjazd z Cetinje do Kotoru wspaniałą widokową drogą przez przełęcz Ktrstac. Mając do dyspozycji dwa tygodnie, warto zobaczyć także Stary Bar i Ulčinj oraz odpocząć na piaszczystej Velikiej Plaży. Z tego drugiego miasta można wybrać się nad Jezioro Szkoderskie i przejechać samochodem wzdłuż jego brzegów - niemal od granicy z Albanią do Virpazaru. Wspomniana trasa jest wąska i kręta, przebiega wysoko na skarpie nad jeziorem, ale widoki zapierają dech w piersi. Alternatywą jest wycieczka nad zalew Jeziora Szkoderskiego - do miejscowości Rijeka Crnojevica. Naprawdę warto zwiedzić monastyr Morača w kanionie rzeki o tej samej nazwie i jeszcze bardziej znany monastyr Ostrog, wbudowany w skalną ścianę doliny rzeki Zety.Przyroda i jej ochrona Czarnogóra ma podobne strefy roślinne do Chorwacji, z różnicami spowodowanymi większą wilgotnością w okolicach Boki Kotorskiej. Wybrzeże Adriatyku, gdzie pierwotnie rosły lasy, pokrywa makia i griag, czyli różnorodne, na ogół gęste i zielone zarośla. Świetnie się tu czują mirty i kilkumetrowej wysokości oleandry. Na krzewy wspinają się pnącza, m.in. drobnokwiatowe powojniki. Na wybrzeżu rosną także rośliny wprowadzone przez człowieka - palmy, drzewa cytrusowe, winorośl oraz oczywiście drzewka oliwne. W rejonie Boki Kotorskiej, gdzie występuje więcej opadów, roślinność jest bardziej bujna. Widać to np. w Herceg Novi, nazywanym ogrodem botanicznym Czarnogóry. W głębi lądu, przede wszystkim w górach, rosną lasy liściaste, mieszane, a wyżej iglaste. Tworzą je buki, dęby, świerki, sosny i jodły. W wyższych partiach gór lasy stopniowo rzedną i karleją, zastępowane przez roślinność niskopienną. Obszary górskie, na znacznych przestrzeniach zupełnie bezludne, są ostoją dużych zwierząt – niedźwiedzi, wilków, saren, jeleni, a w wysokich górach także kozic. W lasach Biogradskiej gory mieszkają dziki. Czasami udaje się dostrzec ptasie drapieżniki, m.in. orły (przednie i cesarskie) i jastrzębie. Rajem dla ornitologów są okolice Jeziora Szkoderskiego, gdzie można zaobserwować pelikany, czaple, bekasy czy perkozy. W Czarnogórze są cztery parki narodowe: Durmitor , Biogradska gora , Jezioro Szkoderskie i Lovcen.Architektura i sztuka Najstarsze zabytki na terenie Czarnogóry pochodzą z czasów Ilirów oraz osadnictwa greckiego nad Adriatykiem (np. w Barze). Eksponaty z wykopalisk prezentowane są m.in. w Muzeum Archeologicznym w Budwie. W III w. południową część wybrzeża Adriatyku opanowali Rzymianie, tworząc kolonie, odbudowując dawne ośrodki miejskie i lokując nowe - Kotor, Ulcinj, Budwę, Duklę. Zostawili po sobie sporo obiektów sztuki użytkowej - należą do nich m.in. rzymskie mozaiki w Risan. Najwięcej zabytków wczesnoromańskich i romańskich zachowało się na wybrzeżu. Najwspanialszym z nich jest efektowna katedra św. Tripuna w Kotorze , z fasadą zdobioną kunsztownymi kamiennymi płaskorzeźbami. Inne to m.in. kotorskie cerkwie św. Pawła, św. Anny, św. Łukasza, św. Michała, kolegiata św. Marii , kościół św. Sawy w Budwie i część zabudowy zrujnowanego Starego Baru. Ważnym zabytkiem romańsko-bizantyjskim jest cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy w monastyrze Morača. W tym ostatnim przetrwały także przepiękne XIII-wieczne freski. Stan przejściowy między stylem romańskim a gotykiem prezentuje m.in. cyborium w kotorskiej katedrze . Kwiecisty gotyk, który dotarł na czarnogórskie wybrzeże w XV w. wraz z Wenecjanami, pozostawił ślady przede wszystkim w miastach - Kotorze, Budwie, Peraście. W miejscowościach tych styl gotycki miesza się z renesansowym. Tak jest np. w Kotorze, gdzie można zobaczyć m.in. renesansowe bramy miejskie, gotycko-renesansowy pałac Pima czy gotyckie portale i okna innych pałaców. Barok nie pozostawił na terenie Czarnogóry wielu śladów. Styl ten reprezentują m.in. kościoły w Dobrocie, detale architektoniczne pałaców w Peraście czy barokowe ołtarze kościoła św. Klary w Kotorze. Z końca XIX w. pochodzi m.in. zespół pałacowy w Barze - letnią rezydencję króla Mikołaja , Zetski Dom, neoklasycystyczny dwór króla Mikołaja oraz budynek parlamentu w Cetinje ). W parlamencie mieści się obecnie Muzeum Sztuki z dziełami Petara Lubardy, wybitnego XX-wiecznego malarza czarnogórskiego, a także innych XX-wiecznych twórców, m.in. Mila Milunovicia oraz Branka Filipovicia-Filo.Kuchnia Restauracje (restorani), pizzerie (picerije), kawiarnie, konobe (winiarnie) itp. są w miejscowościach wypoczynkowych tak liczne, jak w chorwackich. Działają zwykle tylko w sezonie. Posiłki jada się w godzinach podobnych, jak w Chorwacji: śniadanie (doručak) między 7.00 a 10.00, obiad (ručak) o 13.00-15.00, a kolację (večera) między 20.00 a 21.00. Większość restauracji serwuje różne rodzaje potraw mięsnych: z baraniny (jagnje), wołowiny (govedina), kurcząt (piletina) czy wieprzowiny (svinjetina). Przygotowuje się je często na ruszcie, np. jako szaszłyki (raznjići), čevapčići - pieczone pikantne wałeczki z mięsa wołowego lub wieprzowego czy pleskavicę - mielone mięso uformowane w okrągły kotlet. W podobny sposób przyrządza się ryby. W okolicach Jeziora Szkoderskiego są to ryby słodkowodne, np. smażony lub wędzony karp (saran), okoń (grgeč) czy łosoś (losos). Na wybrzeżu przeważają ryby morskie (m.in. brancin - okoń morski, bakalar - dorsz). Do woli można się zajadać owocami morza, np. kalmarami (lignji), kałamarnicami (sipa), ośmiornicami (hobotnice). Warto skosztować serów, szczególnie kozich; najbardziej znany jest njegussky sir. Najczęściej spotykana sałatka to szopska (sopska - m.in. pomidory, ser feta, cebula). Najbardziej znane wina z Czarnogóry to Vranac (czerwone wytrawne) i Krstač (białe), eksportowane m.in. do krajów europejskich, Australii, Kanady i USA. Miłośnicy piwa chwalą tutejsze Niksičko pivo, smaczniejsze od chorwackich cienkuszy. Wśród mocniejszych alkoholi prym wiedzie rakija, pędzona przez wielu Czarnogórców na własny użytek, a przemysłowo - przez firmę Plantaze z Podgoricy (Lozowa rakija). Wytwarza się także śliwowicę (slivovica) i inne wódki owocowe.